Przewidywania dotyczące Sprawdzianu Kwalifikacyjnego z Wiedzy o Gospodarce – teoremat Coase’a
Osoby uczące się do Sprawdzianu Kwalifikacyjnego z Wiedzy o Gospodarce często spotykają się z bardzo licznymi terminami z zakresu szeroko pojętej ekonomii. Ich ilość może czasem przyprawić o zawrót głowy lub, co gorsza, w dniu testu mogą nam one całkowicie uciec. Jest to częste zjawisko w przypadku „pustego” zapamiętywania różnych modeli i koncepcji bez ich faktycznego zrozumienia.
Ta seria artykułów ma na celu dokładne wyjaśnienie Ci niektórych bardziej zaawansowanych zagadnień, które mają dużą szansę pojawienia się na tegorocznym teście. Dzięki temu, z pewnością będziesz je pamiętać, gdy przyjdzie Ci się mierzyć ze Sprawdzianem Kwalifikacyjnym z Wiedzy o Gospodarce.
Z tego miejsca chciałbym Cię również zachęcić do udziału w naszym kursie. Od lat kompleksowo przygotowuje on kursantów do skutecznej rekrutacji na SGH. Więcej informacji na ten temat znajdziesz pod poniższym linkiem: https://edufactory.pl/egzaminy-wstepne/egzaminsgh/.
Efekty zewnętrzne
Mianem efektu zewnętrznego określamy zjawisko, w którym na skutek dobrowolnej transakcji między dwoma stronami dana osoba trzecia odczuwa jej nieprzewidziane konsekwencje.
Najczęściej mówi się o negatywnych efektach zewnętrznych, na skutek których postronne osoby zostają poszkodowane działaniami innych podmiotów. Dla przykładu zakup sztucznych ogni w Sylwestra jest transakcją następującą między sprzedawcą a nabywcą, który następnie konsumuje fajerwerki poprzez ich wystrzelenie z ogródka. Podmiotami poszkodowanymi w tej sytuacji mogą być wszystkie psy znajdujące się w pobliżu, które boją się wybuchów tego typu.
Źródło: www.pixabay.com
Zapobieganie negatywnym efektom zewnętrznym
Każdy, kto kiedyś spotkał się ze skutkami negatywnego efektu zewnętrznego, zapewne zastawiał się, jak można by mu zapobiec. Głośny sąsiad w mieszkaniu obok, dym papierosowy dochodzący do nas od osoby idącej przed nami lub dziecko płaczące w komunikacji miejskiej są elementami otaczającej nas rzeczywistości, które wielu z nas chętnie by zminimalizowało.
Same efekty zewnętrzne nie są możliwe do usunięcia. Istnieją jednak sposoby na zmuszenie osób je powodujących do uwzględnienia w swoich decyzjach dobra innych członków społeczności. Dla przykładu państwo może nakładać podatki na szkodliwe substancje, które mogą oddziaływać na narażone na nie osoby, co ma na celu zmniejszenie ich spożycia.
Oprócz tego, zamiast ingerować w mechanizm cenowy, można bezpośrednio modyfikować ilości danych produktów powodujących takie efekty. Mowa tu na przykład o ilościowych pozwoleniach na emisję gazów cieplarnianych przez różne przedsiębiorstwa. W ten sposób negatywny wpływ gazów cieplarnianych może być ograniczany do minimum. Niemniej powyżej wskazane sposoby należą do metod bezpośredniej ingerencji państwa w mechanizmy rynkowe. Czy istnieje szansa na samoregulację zjawisk tego typu przez uczestników rynku?
Teoremat Coase’a – jakie są jego założenia?
W 1960 roku Ronald H. Coase opublikował artykuł pt. Problem kosztu społecznego, w którym zajął się problematyką efektów zewnętrznych. W kolejnych latach zaczęła powstawać coraz bardziej szczegółowa analiza tego zagadnienia. Skutkowała ona powstaniem czegoś, co dziś znamy jako teoremat lub twierdzenie Coase’a.
Jest to zestaw warunków, który musi zostać spełniony w celu efektywnego rozwiązania kosztów pojawiających się wraz z efektami zewnętrznymi przez podmioty prywatne. W jednej ze swoich form brzmi on następująco:
Jeśli strony, których dotyczą efekty zewnętrzne, mogą ze sobą negocjować, nie ponosząc przy tym żadnych kosztów, to w wyniku tych negocjacji dojdą do efektywnych rozwiązań, niezależnie od tego, w jaki sposób system prawny ustosunkowuje się do kwestii odpowiedzialności za szkody. Warunkami optymalnego rezultatu są: zerowe koszty transakcyjne, jednoznaczny sprawca efektu zewnętrznego, podobna siła negocjacyjna podmiotów oraz istnienie zewnętrznego podmiotu stojącego na straży przestrzegania zawartych umów.
Źródło: www.pexels.com/
Powyżej przedstawiona definicja zagadnienia, jakim jest teoremat Coase’a może brzmieć dość skomplikowanie. Z pomocą praktycznego przykładu zrozumienie tego zagadnienia z pewnością okaże się dużo prostsze.
Przykład zastosowania twierdzenia Coase’a
Wyobraź sobie następującą sytuację. W górze rzeki zlokalizowana jest fabryka produkująca torby foliowe. Zanieczyszczenia powstające podczas procesu produkcyjnego są wylewane do rzeki. Następnie płyną wraz z jej nurtem aż do miejsca połowowego rybaków. Z tego powodu ryby tam żyjące są mniejsze i nie występują w tak obfitych ilościach, jak przed pojawieniem się zanieczyszczeń.
Związek rybaków zastawiana się, czy mogą coś zrobić w celu poprawienia swojej sytuacji poprzez rozmowy z zarządem fabryki. Uznajmy, że na mocy prawa fabryka ma prawo do zanieczyszczania rzeki oraz że istnieje zewnętrzny podmiot mogący to prawo egzekwować (na przykład lokalna władza).
Źródło: www.pexels.com
Zarząd fabryki mógłby zredukować zanieczyszczenie w całości, o połowę lub pozostawić je bez zmian. Każde z tych działań oznaczało inny poziom zysku dla fabryki. Zmniejszanie zanieczyszczeń jest kosztownym procesem, mogącym zmniejszyć poziom zysku.
Z drugiej jednak strony każda obniżka skażenia rzeki zwiększy połowy rybaków, a tym samym ich zyski. Z powyższego opisu wynikać może wniosek o potencjalnej szansie na zawarcie umowy, która byłaby korzystna dla obydwu stron. Przyjmujemy, że fabryka oraz związek rybaków mają następujące zyski w zależności od poziomu zanieczyszczenia rzeki:
| Wielkość zanieczyszczeń fabryki | Zysk fabryki | Zysk rybaków |
| 100% | 500K | 100K |
| 50% | 400K | 250K |
| 0% | 200K | 350K |
Jakie informacje można wyczytać z tabeli?
W początkowej sytuacji ma miejsce pełne zanieczyszczenie rzeki, więc firma osiąga zysk na poziomie 500 tysięcy, a rybacy 100 tysięcy. Jednakże redukcja zanieczyszczeń o połowę mogłaby się przyczynić do znacznego wzrostu zysków z tytułu połowu ryb. Rybacy, negocjując z zarządem fabryki, będą chętni pokryć koszty redukcji zanieczyszczeń, a nawet dopłacić fabryce!
Wynika to stąd, że mogą oni zyskać aż 150 tysięcy, a fabryka poniesie koszty w wysokości tylko 100 tysięcy. Ostatecznie dojdzie do porozumienia między tymi stronami. Na jego mocy fabryka zobowiąże się zredukować zanieczyszczenia o 50%. W zamian za to rybacy zapłacą zarządowi jakąś kwotę z przedziału 101 – 149 tysięcy. Dokładna jej wartość zależy od zdolności negocjacyjnych stron.
Ilustracja twierdzenia Coase’a
Czy stronom opłaca się dalsza redukcja nieczystości obecnych w rzece? Rybacy mogliby zyskać kolejne 100 tysięcy i osiągać zysk na poziomie 350 zamiast 250 tysięcy. Fabryka z kolei, ze względu na koszty redukcji zanieczyszczeń do poziomu zerowego, zmniejszy swój zysk z 400 do 200 tysięcy. Spróbuj się zastanowić, czy istnieje szansa na zawarcie porozumienia?
Odpowiedź brzmi: „nie”. Rybacy mogą zyskać 150 tysięcy, a fabryka stracić aż 200 tysięcy. Nie będzie możliwe dalsze polepszenie sytuacji ekonomicznej obydwu stron, więc fabryka nadal będzie zanieczyszczać rzekę na poziomie 50%.
Wnioskiem z tej historii jest to, że podmioty zdolne do negocjacji mierzące się z problemem efektu zewnętrznego są w stanie znaleźć satysfakcjonujące rozwiązanie, które maksymalizuje ich zysk.
Teoremat Coase’a – podsumowanie
Teoremat Coase’a jest zagadnieniem mogącym się pojawić na Sprawdzianie Kwalifikacyjnym z Wiedzy o Gospodarce. Warto zatem jest je w pełni rozumieć. Zapamiętaj, że polega on na wskazaniu warunków niezbędnych do możliwości zawarcia korzystnego porozumienia między stronami w celu minimalizacji szkód wyrządzonych przez efekty zewnętrzne.
Jeśli chcesz kompleksowo przygotować się na wszystkie niespodzianki, z którymi możesz się spotkać podczas rekrutacji na SGH, to już dziś zapisz się na najskuteczniejsze w Polsce kursy EduFactory! Odwiedź nas na: https://edufactory.pl/egzaminy-wstepne/egzaminsgh/. Serdecznie zapraszamy!